Ζωτικής σημασίας για την Ελλάδα μας είναι η διασφάλιση της εθνικής της κυριαρχίας στη Θάλασσα. Ιδιαιτέρως στις μέρες μας που αυτή όχι μόνο αμφισβητείται, αλλά και απειλείται από τους «εξ ανατολών» γείτονές μας. Ποια είναι όμως τα αναφαίρετα δικαιώματά μας σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο και πώς αυτά αμφισβητούνται;

Αιγιαλίτιδα ζώνη (ή εθνικά χωρικά ύδατα): Είναι η θαλάσσια περιοχή που περιβάλλει το έδαφος ενός κράτους και των νησιών του. Στη ζώνη αυτή το κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία, η οποία εκτείνεται και στον πάνω από αυτή εναέριο χώρο, όσο και στο βυθό και το υπέδαφός του.

Το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης ήταν αρχικά τρία (3) ναυτικά μίλια (1923), ενώ το 1936 επεκτάθηκε στα έξι (6) ναυτικά μίλια. Από το 1982 όμως η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας –η οποία Σύμβαση αποτελεί κωδικοποίηση του Διεθνούς Δικαίου– δίνει τη δυνατότητα επέκτασης, καθώς προβλέπει ότι: «Κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης μέχρι το όριο των 12 ναυτικών μιλίων».

Η συντριπτική πλειοψηφία των παράκτιων κρατών, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, έχει προσδιορίσει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ. Η Ελλάδα κατά την κύρωση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας δήλωσε ρητά ότι επιφυλάσσεται να ασκήσει σε οποιοδήποτε χρόνο το δικαίωμά της να επεκτείνει την Αιγιαλίτιδα Ζώνη της μέχρι τα 12 ν.μ.[1]

Η Τουρκία, ενώ έχει επεκτείνει, ήδη από το 1964, την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ν.μ. στον Εύξεινο Πόντο και στα νότια παράλιά της στη Μεσόγειο, θεωρεί ως αιτία πολέμου (casus belli) το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει και αυτή την αιγιαλίτιδα ζώνη της στο Αιγαίο πέρα από τα 6 ν.μ. Στις 8/6/1995 η τουρκική Βουλή εξουσιοδότησε με ψήφισμά της την τουρκική κυβέρνηση, εν λευκώ και στο διηνεκές, να κηρύξει πόλεμο για το λόγο αυτό στην Ελλάδα.

Η συμπεριφορά αυτή της Τουρκίας παραβιάζει κατάφωρα θεμελιώδεις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, γι’ αυτό και η άρση του casus belli έχει συμπεριληφθεί μεταξύ των βασικών κριτηρίων για την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Με το σημερινό καθεστώς των έξι (6) ν.μ. η Ελλάδα ασκεί κυριαρχία στο 35% των υδάτων του Αιγαίου, η Τουρκία στο 8,8% και το 56% είναι διεθνή ύδατα. Με καθεστώς δώδεκα (12) ν.μ. η Ελλάδα θα ασκεί κυριαρχία στο 64% του Αιγαίου, η Τουρκία στο 10% και το 26% θα είναι διεθνή ύδατα.

Υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ

Οι όροι αυτοί καθορίζουν θαλάσσιες περιοχές, στις οποίες ένα κράτος έχει δικαίωμα να ασκήσει οικονομικές δραστηριότητες, δηλαδή να εκμεταλλευτεί τους φυσικούς τους πόρους.

Υφαλοκρηπίδα –ως νομικός όρος και όχι ως γεωλογικός– είναι ο θαλάσσιος βυθός και το υπέδαφός του, που εκτείνεται από την ηπειρωτική ακτή και τα νησιά μιας χώρας μέχρι (δυνητικά) την απόσταση των 200 ναυτικών μιλίων (σε κάποιες περιπτώσεις και περισσότερο), σύμφωνα με την τελευταία Συνθήκη του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας. Στην περίπτωση όμορων (γειτονικών) κρατών οριοθετείται κατόπιν συμφωνίας μεταξύ τους.

Στην υφαλοκρηπίδα το κράτος δεν ασκεί πλήρη κυριαρχία αλλά κυριαρχικά δικαιώματα για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, κυρίως φυσικού αερίου και πετρελαίου.

Η Τουρκία –καταπατώντας και πάλι το Διεθνές Δίκαιο– δεν αναγνωρίζει υφαλοκρηπίδα στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου –τα οποία δεν αποκαλεί ποτέ «ελληνικά» αλλά «αιγαιακά»– υποστηρίζοντας ότι αποτελούν γεωλογική προέκταση της κοντινής τουρκικής ηπειρωτικής περιοχής και «κάθονται» πάνω σε τουρκική υφαλοκρηπίδα.[2]

Για πρώτη φορά αμφισβήτησε έμπρακτα την ελληνική υφαλοκρηπίδα, όταν το Νοέμβριο του 1973, η τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίων χορήγησε άδειες για διεξαγωγή ερευνών στην ελληνική υφαλοκρηπίδα δυτικά των ελληνικών νησιών του ανατολικού Αιγαίου. Από τότε, οι επανειλημμένες τουρκικές απόπειρες παραβίασης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στην υφαλοκρηπίδα της έχουν αποτελέσει σοβαρότατο σημείο τριβής στις σχέσεις των δύο χωρών, φέρνοντάς τες ακόμα και στο χείλος ένοπλης σύγκρουσης (1974, 1976, 1987).

ΑΟΖ (=Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη)

Είναι η θαλάσσια περιοχή που εκτείνεται από τις ακτές της ηπειρωτικής χώρας και των κατοικημένων νησιών που έχουν οικονομική δραστηριότητα μέχρι την απόσταση των 200 ναυτικών μιλίων. Στη περίπτωση που τα γειτονικά κράτη βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 200 ν.μ. η ΑΟΖ οριοθετείται με τη μέση γραμμή σε ίση απόσταση από τις δύο ακτές.

Διαφορές Υφαλοκρηπίδας-ΑΟΖ

Μετά τη Συνθήκη του 1982 για το Δίκαιο της θάλασσας, η έννοια της υφαλοκρηπίδας εξασθενεί και υπερκαλύπτεται από αυτή της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), για την οποία υπάρχει και εκτενέστερη αναφορά στη Συνθήκη (20 άρθρα). Δύο απ᾽ τις κύριες διαφορές τους είναι:

1. Η Υφαλοκρηπίδα παρέχει δικαιώματα οικονομικής εκμετάλλευσης μόνο του ορυκτού πλούτου που βρίσκεται στο βυθό και στο υπέδαφός της. Ενώ στην ΑΟΖ παρέχεται η δυνατότητα εκμετάλλευσης όχι μόνο του βυθού και του υπεδάφους, αλλά και των θαλάσσιων υδάτων (π.χ. άσκηση αλιείας, παραγωγή ενέργειας από ύδατα, ρεύματα ή ανέμους κ.λπ).
2. Μια δεύτερη βασική διαφορά μεταξύ τους βρίσκεται στο γεγονός ότι το παράκτιο Κράτος δεν χρειάζεται να προχωρήσει σε επίσημη διακήρυξη της υφαλοκρηπίδας του, προκειμένου να ασκήσει πάνω σ᾽ αυτήν τα δικαιώματα που του εκχωρούνται από τη Σύμβαση, ενώ τα δικαιώματα ενός κράτους στην ΑΟΖ δημιουργούνται μόνο κατόπιν διακήρυξης των κυριαρχικών του δικαιωμάτων.

Η Ελλάδα μέχρι στιγμής δεν έχει ανακηρύξει επίσημα τη δική της ΑΟΖ, σε αντίθεση με την Κύπρο, που ανακήρυξε την κυπριακή ΑΟΖ από το 2004.

Η Τουρκία, ενώ έχει προχωρήσει στην οριοθέτηση της ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα από το 1986, αρνείται να κάνει το ίδιο και στη Μεσόγειο. Αντιθέτως, στη Μεσόγειο αμφισβητεί την ΑΟΖ της Κύπρου και αρνείται ν᾽ αναγνωρίσει δικαιώματα ΑΟΖ στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα και ειδικά στο Καστελλόριζο και τη Στρογγύλη.

Και αυτό γιατί στην περιοχή αυτή της ανατολικής Μεσογείου βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου του πλανήτη. Ιδιαίτερα το μικρό σύμπλεγμα των ελληνικών νησιών Καστελλορίζου-Στρογγύλης-Ρω:

α. Αυξάνει σημαντικά την ΑΟΖ της Ελλάδας, και συμβάλλει τα μέγιστα στην αύξηση του εθνικού μας πλούτου.

β. Εξασφαλίζει κοινά θαλάσσια σύνορα με την αντίστοιχη ΑΟΖ της Κύπρου με πολύ ευεργετικές συνέπειες, εθνικές και οικονομικές.

(συνεχίζεται)

ία

[1] Υπουργεῖο Εξωτερικών

https://www.mfa.gr/zitimata-ellinotourkikon-sheseon/eidikotera-keimena/aigialitida-zoni-casus-belli.html

[2] Υπουργείο Εξωτερικῶν

https://www.mfa.gr/zitimata-ellinotourkikon-sheseon/eidikotera-keimena/oriothetisi-yfalokripidas.html

«Πρός τη ΝΙΚΗ», Αύγουστος 2018