Πλατιά και ανοιχτή, θάλασσα τρικυμισμένη και σκουρόχρωμη, μαύρη σαν το όνομά της, Εύξεινος Πόντος κατ᾽ ευφημισμόν. Ταξιδιώτης, απ’ τον υδάτινο δρόμο του Αιγαίου, διάβηκα τα Δαρδανέλια και το Βόσπορο και έριξα άγκυρα στα βόρεια παράλια της Μικρασιατικής χερσονήσου.
Η μεγάλη οροσειρά του Παρυάδρου χωρίζει το ταξίδι μου στον παράλιο και μεσογειακό Πόντο. Εικόνες και μνήμες, πρόσωπα, γεγονότα και θύμησες, ένας βουβός πόνος και μια νοσταλγία, ζωντανεύει μπρος μου την ελληνική γη του Πόντου, πριν τη μεγάλη συμφορά. Πρώτος σταθμός μου η Σινώπη, η πρώτη ελληνική αποικία του Πόντου και πατρίδα του φιλόσοφου Διογένη του Κυνικού. Σημαντικό λιμάνι, με 5.000 Έλληνες, και σπουδαίο οικονομικό κέντρο.
Κοντά στη δεξιά όχθη του Λυκάστου ποταμού με υποδέχεται η Αμισός ή Σαμψούντα, κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου καπνού και υφασμάτων. Στο κέντρο της πόλης ο μητροπολιτικός ναός της Αγίας Τριάδος, τα εκπαιδευτήρια, ένα πλήθος κοινωνικών οργανώσεων και η εφημερίδα «Φως».
Οι Έλληνες της κωμόπολης Οινόης χτισμένης στις ακτές με καλωσορίζουν ποντιακά και με φιλεύουν φουντούκια, απ’ την παραγωγή τους, για το δρόμο.
Πανέμορφα τα ελληνικά σπίτια στα παραθαλάσσια Κοτύωρα. Περπατώ στις τρεις συνοικίες της πόλης, της Υπαπαντής, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Νικολάου, και θαυμάζω τις Σχολές Ψωμιάδειο (ημιγυμνάσιο) και Καρυπίδειο.
Στα ΒΑ βρίσκεται η πόλη-λιμάνι Κερασούντα, η οποία πήρε το όνομά της από το πλήθος των κερασιών, που ευδοκιμούσαν στην περιοχή. Οι Έλληνες αποτελούσαν πάντοτε την πλειοψηφία των κατοίκων της πόλης με τη μεγάλη ναυτική παράδοση, τους εφοπλιστικούς οίκους, τα παραρτήματα των Τραπεζών και τα επτά Εκπαιδευτήρια. Σκύβω και φιλώ το χώμα της, προσκυνητής των αδικοχαμένων Ελλήνων της γενοκτονίας του 1919.
Βλέπω το κάστρο, τα ερείπια της Ζωοδόχου Πηγής και αναλογίζομαι το μαρτυρικό δρόμο των καταδιωγμένων Ελλήνων της Τρίπολης του Πόντου, χτισμένης κοντά στις εκβολές του Χαρσιώτη ποταμού.
Στις νοτιοανατολικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας, στους βόρειους πρόποδες των Ποντιακών Άλπεων βρίσκεται η Τραπεζούντα, η ιστορική πρωτεύουσα του Πόντου, που διατηρεί ακόμη και σήμερα τον βυζαντινό χαρακτήρα της με τα τείχη και το ανάκτορο των Μεγάλων Κομνηνών. Ανεβαίνω δυτικά, στο ύψωμα της πόλης, να προσκυνήσω στην εντυπωσιακή και καλοδιατηρημένη εκκλησία της Αγίας Σοφίας, βασιλικής με τρούλο και με θαυμάσιες τοιχογραφίες του 13ου αι. Οραματίζομαι τη μεγάλη μορφή του Μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρύσανθου, με το πολύπλευρο έργο και τη μεγάλη συνεισφορά του στα εθνικά θέματα. Η μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη του Πόντου υπήρξε μεγάλο εμπορικό και πνευματικό κέντρο, με ξεχωριστό το «Φροντιστήριο της Τραπεζούντος».
Ανηφορίζω για τον μεσόγειο Πόντο και φτάνω σε μια γραφική τοποθεσία, στην πατρίδα της Αγίας Βαρβάρας, στη Μερζιφούντα (Γ. Γιαννακόπουλου, Η χώρα του Πόντου).
Πάνω σε βραχώδη υψώματα είναι χτισμένη η Αμάσεια, η πατρίδα του γεωγράφου Στράβωνα. Έξι γεφύρια ένωναν τα τμήματα της πόλης δεξιά και αριστερά του ποταμού Ίρι με τις εύφορες πεδιάδες. Στα βόρεια, στις πλαγιές του βουνού, σώζονται οι λαξευτοί βασιλικοί τάφοι των Μιθριδατιδών. Πόσα δεν υπέφερε στις εξοντωτικές, υγρές φυλακές της πόλης το ελληνικό στοιχείο, που αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία του Πόντου το διάστημα 1921-1922! Ο πρώην Καστορίας και μετέπειτα Αμασείας μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης ποίμανε στοργικά τα ορφανά από τους διωγμούς των Νεοτούρκων το 1919.
Σε υψόμετρο 1300 μ. στο δρόμο Σεβάστειας – Κερασούντος βρίσκεται η Νικόπολη, που διέθετε δύο ναούς και τρία σχολεία αρρένων και ένα παρθεναγωγείο.
Πρωτεύουσα της επαρχίας Χαλδίας ήταν η Αργυρούπολη, που οφείλει το όνομά της στα μεταλλεία αργύρου της περιοχής. Γνώρισε μεγάλη ακμή και ο πληθυσμός της έφτασε τους 60.000. Από το 1723 άρχισε η λειτουργία του «Φροντιστηρίου Αργυρουπόλεως».
Ολοκληρώνοντας την περιδιάβαση στους οικισμούς του παραλιακού και του μεσόγειου Πόντου αξίζει να αναφερθούμε σε δύο περιοχές με αξιοσημείωτες ιδιαιτερότητες, τον Όφι, ανατολικά της Τραπεζούντας, όπου οι κάτοικοι διατηρούσαν όχι μόνο τη γλώσσα, αλλά και τα ελληνικά ονόματα των 54 χωριών του, όπως και τους οικισμούς της Χαλδίας, Σταυρίν, Κρώμνη και Σάντα, που υπήρξαν σημαντικά κρυπτοχριστιανικά κέντρα.
Αδύνατον να προσμετρήσει κανείς το μέγεθος και τη δύναμη του ελληνικού στοιχείου. Τούτο το ταξίδι ας λογιστεί ταπεινή συνεισφορά στη διατήρηση της μνήμης του Πόντου των Ελλήνων.
«Όσοι Έλληνες
ό,τι είστε μην ξεχνάτε!».
Φ.
«Πρός τή ΝΙΚΗ», Μάιος 2009
